ความหวังใหม่ในลุ่มน้ำพุง

จากการพัฒนาป่าส่วนรวมสู่การส่งเสริมป่าส่วนตัว

 

บ้านน้ำพุงตั้งอยู่ในตำบลบ้านโป่ง อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย เป็นต้นน้ำกำเนิดของ ต้นน้ำพุง มีเนื้อที่ประมาณ 150 ตารางกิโลเมตร สภาพภูมิประเทศ มีความลาดชันโดยเฉลี่ย ระหว่าง 25 – 35 องศา การใช้ประโยชน์ที่ดินสามารถจำแนกเป็น ร้อยละ 80 เป็นพื้นที่ภูเขา ร้อยละ 20 เป็นพื้นที่ราบลุ่ม พื้นที่ตำบลโป่งมีระดับความสูงโดยเฉลี่ย 700 เมตรจากระดับทะเล จึงทำให้มีอากาศเย็นสบายเกือบตลอดปี อุณหภูมิของตำบลโป่ง จะร้อนที่สุดในเดือนเมษายน อุณหภูมิโดยเฉลี่ย 34 – 38 องศาเซลเซียส และต่ำสุดในเดือนมกราคม โดยเฉลี่ย 5 องศาเซลเซียส อุณหภูมิเฉลี่ยตลอดทั้งปีเท่ากับ 25 องศาเซลเซียส  ปริมาณน้ำฝนโดยเฉลี่ยของตำบลโป่ง รวมตลอดทั้งปี 1,079.1 มิลลิเมตรต่อปี จำนวนวันที่ฝนตก เฉลี่ยตลอดปี 117 วัน โดยฝนจะตกในช่วงเดือน พฤษภาคม ถึงตุลาคม เฉลี่ยรวม 100 วัน โดยมีปริมาณน้ำฝนสูงสุด 2,000.8 มิลลิเมตร (อ้างอิงที่มาข้อมูล : องค์การบริหารส่วนตำบลโป่ง)  

​

ตำบลบ้านโป่ง ร้อยละ 80 มีที่ตั้งอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ ภูเปือย - ภูขี้เถ้า - ภูเรือ จึงทำให้มีระบบกรรมสิทธิ์ที่ดินส่วนใหญ่ ร้อยละ 80 เป็นการเสียภาษีบำรุงท้องที่ (ภบท.5 ) ร้อยละ 20 มีระบบกรรมสิทธิ์ในที่ดินคือ สปก. 4 - 01 และ นส.3 ที่ดินของตำบลโป่งส่วนใหญ่อยู่นอกระบบชลประทานแต่เป็นพื้นที่ต้นน้ำซึ่งมีความสำคัญต่อระบบนิเวศน์ต้นน้ำป่าสักเป็นอย่างมาก ในทางวิชาการจัดให้ลุ่มน้ำพุงเป็นลุ่มน้ำย่อย ส่วนที่ 2 ของลุ่มน้ำป่าสัก โดยลุ่มน้ำพุงมีความสำคัญในการเป็นต้นน้ำ ซึ่งในระบบนิเวศน์มีลำน้ำสายเล็กๆ เหมือนเลือดฝอยที่ไหลหล่อเลี้ยงลุ่มน้ำพุงมากมาย  ได้แก่ ห้วยชะนางงู ห้วยตอง  ห้วยลาด  ห้วยกกเม่า  ห้วยน้ำมี  ห้วยดงทิพย์ ห้วยทุ่งเทิง ห้วยปมปลาหวาย  ห้วยแงด  ห้วยโป่ง  ห้วยโป่งบง   ห้วยขาไก่ เพราะฉะนั้น ด้วยลักษณะนิเวศน์ที่มีลำน้ำสายเล็กสายน้อยกระจายตัวอย่างหนาแน่น จึงมีความหลากหลายทางชีวภาพของพรรณพืช  พรรณสัตว์  และป่าไม้ หลากหลายชนิด   แต่อย่างไรก็ตามด้วยลักษณะที่ตั้งของพื้นที่ตำบลโป่งส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ลาดชัน  หมู่บ้านที่มีที่ตั้งในเขตสันเขาหลายหมู่บ้านค่อนข้างขาดแคลนน้ำ ได้แก่  บ้านทุ่งเทิง บ้านปางคอม ซึ่งใช้ระบบน้ำประปาจากน้ำใต้ดิน ส่วนหมู่บ้านที่มีน้ำตลอดปีเพราะมีที่ตั้งอยู่ริมห้วยน้ำพุง ได้แก่ บ้านด่านดู่ บ้านน้ำพุง บ้านวังกุ่ม บ้านกกกะบาก  ชุมชนทั้ง 4 หมู่บ้าน  จะใช้ระบบน้ำประปาภูเขาเป็นน้ำสำหรับอุปโภคและบริโภคในครัวเรือน  ดังนั้นชุมชนจึงมีแรงจูงใจในการรักษาป่าเพื่อรักษาแหล่งน้ำสำหรับอุปโภคบริโภคนั่นเอง  

​

ทั้งนี้โครงการพัฒนาการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืนไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ป่าหรือแหล่งน้ำนั้นมักเน้นไปที่พื้นที่ส่วนรวมเสียเป็นส่วนใหญ่ มีการตั้งกฏกติกากันขึ้นในชุมชน แต่การบังคับใช้ก็ไม่เป็นที่ชัดเจน และมีความซับซ้อนละเอียดอ่อน เพราะต่างฝ่ายต่างมีความต้องการที่แตกต่างกัน จึงมีชาวบ้านใช้แนวคิดในการส่งเสริมการอนุรักษ์และฟื้นฟูระบบนิเวศบริการจากพื้นที่ส่วนตัวในที่ทำกินที่มีเจ้าของ เพื่อเพิ่มขยายขอบเขตการอนุรักษ์ออกจากพื้นที่ส่วนรวม เช่นที่บ้านน้ำพุงมีการส่งเสริมการฟื้นฟูระบบนิเวศบริการจากพื้นที่ส่วนบุคคลจึงเป็นความท้าทายใหม่ในการทำงานในพื้นที่ภูมิทัศน์เทือกเขาเพชรบูรณ์-เลย "ผมได้แนวคิดมาจากชาวบ้านคนหนึ่งว่าถ้าเราพัฒนาแต่แหล่งทรัพยากรที่เป็นพื้นที่ส่วนรวมมันจะขยายขอบเขตไปได้ไม่ไกล การรู้สึกมีส่วนร่วมก็น้อย เขาแนะนำให้เราพัฒนาจากพื้นที่ทำกินส่วนตัวด้วย อย่างเช่นในที่ดินของเขาแบ่งมาเป็นพื้นที่อนุรักษ์สัก 300 เมตร ก็จะเพิ่มพื้นที่อนุรักษ์ได้ ถ้าชาวบ้านร่วมกันแบ่งที่ให้คนละ 300 เมตร 10 คนก็ 3,000 เมตร ขอบเขตการอนุรักษ์ก็จะขยายเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ได้ฟื้นฟูระบบนิเวศ แล้วชาวบ้านก็จะมีรายได้หมุนเวียนจากพืชพันธุ์อื่นๆได้อีกหลายทาง" จีระศักดิ์ ตรีเดช เลขานุการเครือข่ายประชาสังคมเทือกเขาเพชรบูรณ์เล่าที่มาของการปรับเปลี่ยนโครงการพัฒนาจากพื้นที่ส่วนร่วมสู่พื้นที่ส่วนตัว

​