THAILAND

ความท้าทายในท้องถิ่น 

 

การขยายพื้นที่เกษตรกรรมบนที่สูง 

เนื่องจากชุมชนตั้งอยู่บนที่สูงล้อมรอบด้วยภูเขา ทำให้มีพื้นที่ในการทำเกษตรกรรมมีน้อย เกษตรกรมีการใช้พื้นที่เพื่อทำไร่ข้าวโพด สวนผลไม้ ยางพาราและทำนา ชุมชนจึงต้องขยายพื้นที่เพาะปลูกด้วยการบุกรุกแผ้วถางป่าต้นน้ำ มีการลักลอบตัดไม้และขยายที่ดินทำกินเข้ามาในเขตป่าชุมชน ชุมชนเองก็ยังขาดการมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทำให้ป่าไม้ถูกทำลายและเกิดข้อพิพาทในการใช้ประโยชน์ที่ดินทำกินกับภาครัฐอยู่เสมอ และเนื่องจากพื้นที่ทำกินของประชาชนประมาณร้อยละ 50 ตั้งอยู่บนพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าภูขี้เถ้า ภูเรือทำให้ไม่มีเอกสารสิทธิ์ในที่ดินทำกิน ส่งผลให้เกิดความขัดแย้งระหว่างชาวบ้านและเจ้าหน้าที่ป่าไม้อยู่เรื่อยมา 

​

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิประเทศ และสภาพภูมิอากาศ 

ผลพวงจากการขยายพื้นที่เกษตรกรรม ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางภูมิประเทศอย่างยิ่ง โดยเฉพาะการแผ้วถางที่ดินที่ทำให้สูญเสียหน้าดินไปมาก เกิดการชะล้างพังทลายลงสู่ลุ่มน้ำหมัน-ลุ่มน้ำพุงที่ทำให้ลำน้ำบางส่วนตื้นเขิน การทับถมของดินในลำน้ำทำให้พันธุ์ปลาบางชนิดสูญหาย วังปลาหายไปหลายแห่ง ชาวบ้านจึงหันไปจับปลาที่หนองในนาแทน 

 

เกษตรกรรมเชิงเดี่ยวยังมีผลทำให้มีการใช้รถไถพรวนดินในทุกฤดูกาลผลิต เกิดตะกอนดินจำนวนมหาศาลไหลลงสู่แม่น้ำตอนล่าง รวมถึงมีสารเคมีตกค้างและปนเปื้อนในระบบนิเวศของแม่น้ำ และยังแพร่กระจายสู่แหล่งน้ำสากลอีกด้วย 

​

ในกรณีการขุดลอกลำน้ำหมันเป็นประจำทุกปี ที่คิดว่าจะช่วยป้องกันไม่ให้น้ำท่วมพื้นที่ไร่นาและบ้านเรือนของชาวบ้านนั้น  ในความเป็นจริงแล้วส่งผลเสียตามมาไม่น้อย อย่างหนึ่งที่เห็นได้ชัดคือ พัด หรือระหัดวิดน้ำ ลดจำนวนลงและหายไป ซึ่งพัดนี้นับว่าเป็นเอกลักษณ์ของพื้นที่ เป็นภูมิปัญญาชาวบ้าน ที่ช่วยดึงน้ำมาใช้ในการเกษตรสำหรับพื้นที่ที่มีนาอยู่ใกล้ลำน้ำหมัน โดยไม่ต้องใช้พลังงานจากน้ำมัน เป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมที่ใช้วัสดุธรรมชาติในการเกษตร ลดการเผาไหม้ ลดภาวะโลกร้อน อีกทั้งยังลดต้นทุนการผลิตอีกด้วย การขุดลอกลำน้ำหมันทำให้ก่อไผ่ริมตลิ่งหายไป เกิดการพังทลายของคันดิน น้ำพัดพาทรายเข้าที่นา จนชาวนาไม่สามารถทำนาได้อีก การขุดลอกยังทำให้ระบบนิเวศเปลี่ยนแปลง ส่งผลกระทบต่อพื้นที่อยู่อาศัยและขยายพันธุ์ของสัตว์น้ำ ทำให้สัตว์น้ำมีปริมาณลดลงด้วย จึงกล่าวได้ว่า “การแก้ปัญหาหนึ่งของภาครัฐสร้างอีกหลายปัญหาให้ชาวบ้านและระบบนิเวศ” การแก้ปัญหาของเจ้าหน้าที่รัฐจากบนลงล่างโดยไม่สนใจระบบนิเวศและความต้องการที่แท้จริงของชาวบ้านจึงเป็นปัญหาเร่งด่วนที่ควรจะต้องมีการหาข้อสรุปกัน 

​

ความแปรปรวนของสภาพอากาศและปัญหาภัยแล้ง ปัญหาไฟป่า เกิดจากระบบการการผลิตของเกษตรกรรมเชิงเดี่ยวที่กำหนดรูปแบบหรือวิถีการผลิตที่นำไปสู่การทำลายล้างทรัพยากรดิน น้ำ ป่า ให้ลดลงด้วย คือ ในทุกปีเมื่อถึงรอบการผลิตข้าวโพดก็จะมีการจุดไฟเผาวัชพืช เผาตอซังข้าวโพด ทำให้เกิดปัญหาหมอกควันและไฟป่าตามมา ซึ่งไฟป่ายังได้ลุกลามไปสู่ป่าชุมชนและเขตป่าอนุรักษ์ที่ยากต่อการสกัดกั้นและมอดดับได้ 

​

ผลกระทบที่ตามมาอีกประการก็คือในกระบวนการผลิตมีการใช้สารเคมีปราบวัชพืช ที่เมื่อระเหยขึ้นสู่ชั้นบรรยากาศก็จะทำลายชั้นบรรยากาศของโลก ซึ่งการใช้สารเคมี ปุ๋ยเคมีปริมาณมากในการผลิตนั้นเป็นสาเหตุของการปลดปล่อยสารคาร์บอนไดออกไซด์ สารไนตรัสออกไซด์ จำนวนมากซึ่งเป็นสารตัวสำคัญที่ก่อให้เกิดปัญหาภาวะโลกร้อน 

​

อีกหนึ่งตัวอย่างที่เป็นผลมาจาการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศก็คือ ในการปลูกข้าวไร่ของฤดูการผลิตในปี พ.ศ. 2560 และ พ.ศ. 2561 ได้เกิดปัญหาข้าวลีบและข้าวไม่ออกรวงในการปลูกข้าวไร่ เนื่องมาจากขาดน้ำและไม่ได้รับน้ำฝนอย่างเพียงพอในช่วงระยะเวลาการตั้งท้องซึ่งเป็นระยะของการติดเมล็ด การเลื่อนของฤดูกาลยังส่งผลต่อการกระจายตัวของฝนในพื้นที่ไม่เท่ากัน ทำให้การวางแผนการผลิตของชุมชนทำได้ยากขึ้น 

​

ในอดีตผู้หญิงและครอบครัวในพื้นที่ลุ่มน้ำหมัน-ลุ่มน้ำพุงยังประสบปัญหาที่ไม่สามารถรับมือกับสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลงทำให้ได้รับผลกระทบมากกว่าผู้ชาย เพราะมีความเปราะบางมากกว่า เมื่อพิจารณาแล้วผู้หญิงเองเป็นผู้ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติมากกว่าผู้ชายในบางมิติ เช่น การจัดเตรียมอาหารสำหรับครอบครัว การดูแลสมาชิกในครอบครัว อย่างไรก็ตามผู้หญิงมักเข้าไม่ถึงประโยชน์ของทรัพยากรเท่าที่ควร ด้วยข้อจำกัดของพื้นที่ภูเขาสูงทำให้มีความยากลำบากในการจัดหาน้ำเพื่อการเกษตรกรรม เป็นต้น